Els en haar angst om te verbinden

“Ik heb denk ik een beetje last van hechtingsangst en daar wil ik vanaf”. Tegenover me zit een jong ogende vrouw. Het is dat ik weet dat ze al in de dertig is. Ze toont de jaren nog niet. Haar haar opgestoken, en glimlach terwijl ze praat waarachter ook verdriet schuilgaat. 

De achtergrond van Els

Ik ken Els al geruime tijd. Ik weet dat ze uit een gezin komt waarin ze zich niet echt gezien voelde. Waar dingen gebeurd zijn die pijn hebben gedaan. Dat ze opgegroeid is met een gebrek aan waarderingsvitamine. Dat ze op jonge leeftijd getrouwd is, vroeg moeder werd en ook in haar relatie de waarderingsvitamine miste. Dat ze vaak het gevoel kreeg dat ze maar goed was voor een ding. En zelfs dat ding kon ze niet geven en dus voldeed ze ook daar niet. Hoe haar pogingen tot gesprek verzanden en hoe ze steeds meer de conclusie trok dat er blijkbaar iets mis is met haar. 

Het bijzondere aan Els vind ik dat terwijl ze een diep gevoel van ‘ik ben niet de moeite waard’ heeft, ze er altijd uitziet alsof ze ervan zichzelf wel mag zijn. Ze is modieus gekleed, verzorgt zich goed en straalt een zelfbewustheid uit. Buitenkant zegt blijkbaar niet alles. Of verbergt misschien wel veel. Want van binnen is ze onzeker. Onzeker over zichzelf. 

Els heeft een aantal jaren geleden de moed gehad uit haar relatie te stappen. Maar hoe hard je ook probeert uit een relatie te stappen, de gebeurtenissen, de pijn en de ervaringen stappen daarmee nog niet uit jou. Je kunt wel volwassen worden, de draad oppakken, maar daarmee zijn ervaringen nog niet weg. En Els loopt tegen de oude ervaringen uit haar jeugd en huwelijk op. 

“Ik baal daar zo van”, zegt ze met een felheid in haar stem. Haar ogen kleuren donker als ze het zegt. “Ik wil dat het klaar is.” ” Zoiets moet toch een keer klaar zijn!” 

Els is niet de enige die tegen angst aanloopt en daarvan baalt. Bijna alle mensen die met angst worstelen vinden het eigenlijk belachelijk van zichzelf. Vaak zeggen ze dingen tegen zichzelf als “er is geen enkele reden om bang te zijn” of “nu ben je al zo lang bij die vent weg, nu moet het maar eens over zijn” of “toch niet reëel om zo bang te zijn?”  En met dergelijke uitspraken komen ze dan ook bij mij. En eerlijk is eerlijk, die uitspraken doen wat met mij. Vroeger voelde ik de enorme behoefte om heel hard te werken en iets slims en helpend te verzinnen om de cliënt van de angst af te helpen. Iets wat, je raad het al, niet echt veel effect had. Mensen met angst hebben sterk de neiging rationeel tegen hun angst te praten! En als zij zelf die neiging niet hebben dan doen anderen dat wel. Dat is ook de ervaring van Els. Vrienden die zeggen “je moet niet zo bang zijn voor je ex” of “je weet toch dat ik niet weg ga, waarom ben je dan bang?” Deze uitspraken van belangrijke anderen voeden de gedachte dat je angst dom en irreëel is en dat het wel heel gek is dat jij daar nog steeds mee worstelt. 

Het paradox van angst overwinnen

Het paradoxale is echter dat angst niet echt met de ratio te bestrijden is. Er zijn vast therapeuten die daar wel in geloven, maar ik geloof er niet in. Angst is namelijk vooral een (gezonde) lichamelijke reactie en vindt plaats in dat deel van de hersenen waar we niet zoveel invloed op hebben met onze ratio. Dus rationeel tegen angst praten is dus zinloos. Want dat deel van de hersenen werkt niet op ratio. Angst zegt iets over onveiligheid, en als we ons onveilig voelen gaat ons lichaam reageren. 

Een persoonlijke les in angstbeheersing

Ik leerde deze les van mijn kinderen. Toen ze bang waren, probeerde ik ze in eerste instantie via rationele argumenten kalm te maken. “Er lopen allemaal beestjes op mijn bed…” zei mijn dochter “nee joh, er lopen geen beestjes op je bed!” was mijn begripvolle reactie. Het laat zich raden wat mijn reactie voor effect op mijn dochter had. Helemaal niets. Ze werd alleen maar banger. Pas toen ik leerde om de angst te erkennen en zelf een veilige plek van troost te bieden, werd ik effectiever in het omgaan met haar angst. Mijn filosofie is dat als dit bij kinderen werkt, het ook voor volwassenen uitermate belangrijk is. 

Het normaliseren van angst

“Het is helemaal niet gek dat je bang bent”, zeg ik tegen Els. Ze kijkt me aan en stribbelt tegen. 

“Als je 15 miljoen ervaringen hebt van niet gewaardeerd worden, en je hebt inmiddels 15000 ervaringen dat het niet zo is, dan is het toch logisch dat het nog niet in balans is?” “Dat het oude patroon je nog vertelt dat je niet oké bent?” Ze kijkt me aan en knikt voorzichtig. 

“Je hebt zo vaak in je leven ervaren dat wat je ook deed het niet goed was, dus zo normaal dat je die ervaring nu ook hebt.” 

“Ik wil een middel om mijn angst stop te kunnen zetten” zegt ze. Ik wil haar wel een middel geven, maar dat middel is paradoxaal, vooral het accepteren en niet afkeuren van haar angst. En mijn ervaring is dat de meeste mensen dat laatste liever niet willen. Dat ze het zwak vinden dat ze bang zijn. 

Confrontatie met angst

Ik vraag haar of ze de angst op dit moment kan voelen. Dat kan ze. Ik vraag haar ernaartoe te gaan. Ik zie haar ogen veranderen en zich vullen met tranen die nog net niet doorbreken. Ik vraag haar wat ze ervaart. “Het is net alsof ik hier sta en ik afgesneden ben van de anderen. Alsof zij wel deelnemen en ik niet.” Haar woorden raken mij. In zo’n geval probeer ik altijd de begripvolle, accepterende persoon te zijn, juist omdat dat zo nodig is om aan te leren. Ik merk bij mezelf dat als ze zo bang is, ik het liefst haar hand zou pakken ter geruststelling. Ik vertel haar wat ik opmerk en wil doen. Ze praat er overheen. Dat brengt mij in dubio. Wat betekent haar negeren van mijn opmerking? Vindt ze het ongemakkelijk, niet fijn, niet werkend? Zij wil er in ieder geval niet naar toe, maar ik blijf hangen bij dit moment. Ik verzamel moed om terug te keren naar dat moment. “Wat gebeurde er toen ik vertelde over mijn neiging je hand vast te pakken?” 

Ze kijkt me aan. “Het voelt dan als zwak, ik vind dat ik dit alleen moet kunnen!” 

Omdat ik zoek naar een manier om haar ook te doen ervaren dat angst accepteren en steun te krijgen helpend is, stel ik iets spannends voor. Ik vraag haar naar haar angst te gaan, die te voelen terwijl ik erbij ben. 

Els gaat naar haar angst. Dan kijkt ze me aan en deze keer is het geen snelle blik maar blijft ze me aankijken. Ik zie een soort van ontroering in haar blik, maar voel mezelf ook geraakt. Ik vraag haar wat er gebeurt. Ze zegt dat als ze me aankijkt de angst minder wordt. Dat dat fijn is. Ik vraag haar wat ze in mijn ogen ziet en ze zegt dat ze acceptatie en begrip ziet. Dat het veilig voelt. We herhalen het experiment en weer gebeurt hetzelfde. Els voelt de angst maar als ze me aankijkt verdwijnt de angst.

Het belang van gezien worden 

“Dit is wat ik nodig heb” zegt Els. Gewoon gezien en niet afgekeurd worden. “Geziene angst is minder angst”, zeg ik filosofisch. 

Volgens mij is dit een algemeen principe. Hoe harder je angst, of welk symptoom het ook is, bestrijdt, hoe harder het terugkomt. Hoe meer je het accepteert, hoe meer behapbaar het wordt. Angst is een gevoel, een lichamelijke reactie, en die behandel je met veiligheid. Niet met argumenten. Een veilige houding, acceptatie. Mijn hoop is dat Els die accepterende houding vandaag ervaren heeft en in de toekomst aan zichzelf kan bieden, hoewel ik uit eigen ervaring weet dat dat best moeilijk is met je eigen angsten. Ook ik heb dan vaak een veilige en geruststellende reactie van een ander nodig. Maar hoe vaker ik die krijg, hoe vaker ik ook met begrip en acceptatie naar mezelf kan reageren.